Egzamin maturalny z języka polskiego – termin główny 2021 r. Strona 2 z 13 Temat 1. Określ, jaki problem podejmuje Jan Błoński w podanym tekście. Zajmij stanowisko wobec rozwiązania przyjętego przez autora, odwołując się do tego tekstu oraz innych tekstów kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 300 słów.

Wśród tegorocznych absolwentów z techników, szkół artystycznych i szkół branżowych II stopnia ustny egzamin z języka polskiego zdało 98,6 proc. abiturientów, a egzamin z języka obcego – 96,4 proc. Średni wynik z egzaminu ustnego z języka polskiego to 60 proc. punktów możliwych do uzyskania, a z języka obcego 67 proc. Matura

W roku 2022 matura zostanie również przeprowadzona na podstawie wymagań egzaminacyjnych, a nie jak do roku 2020 na podstawie wymagań określonych w podstawie programowej. Spis treści III etap edukacyjny 1. Najdawniejsze dzieje człowieka. 2. Cywilizacje Bliskiego Wschodu. 3. Starożytny Izrael. 4. Cywilizacja grecka. 5. Cywilizacja rzymska. 6. Dziedzictwo antyku. 7. Chrześcijaństwo. 8. Arabowie i świat islamski. 9. Początki cywilizacji zachodniego chrześcijaństwa. 10. Bizancjum i Kościół wschodni. 11. Społeczeństwo średniowiecznej Europy. 12. Kultura materialna i duchowa łacińskiej Europy. 13. Polska pierwszych Piastów. 14. Polska dzielnicowa i zjednoczona. 15. Polska w dobie unii z Litwą. 16. Wielkie odkrycia geograficzne. 17. Humanizm i renesans. 18. Rozłam w Kościele zachodnim. 19. Polska i Litwa w czasach ostatnich Jagiellonów. 20. Społeczeństwo i ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów. 21. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII w. 22. Formy państwa nowożytnego. 23. Europa w XVIII w. 24. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII w. 25. Bunt poddanych - wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych. 26. Rzeczpospolita w dobie stanisławowskiej. 27. Walka o utrzymanie niepodległości w ostatnich latach XVIII w. 28. Rewolucja francuska. 29. Epoka napoleońska. 30. Europa po kongresie wiedeńskim. 31. Rozwój cywilizacji przemysłowej. 32. Europa i świat w XIX w. 33. Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim. 34. Społeczeństwo dawnej Rzeczypospolitej w okresie powstań narodowych. 35. Życie pod zaborami. 36. Europa i świat na przełomie XIX i XX w. 37. I wojna światowa i jej skutki. 38. Rewolucje rosyjskie. 39. Sprawa polska w I wojnie światowej. IV etap edukacyjny - poziom podstawowy 1. Europa i świat po I wojnie światowej. 2. Odrodzenie państwa polskiego po I wojnie światowej. 3. Kryzys demokracji w Europie Zachodniej. 4. System totalitarny w ZSRR. 5. Kryzys demokracji parlamentarnej w Polsce. 6. Gospodarka i społeczeństwo II Rzeczypospolitej. 7. II wojna światowa. 8. Ziemie polskie pod dwiema okupacjami. 9. Sprawa polska w czasie II wojny światowej. 10. Świat po II wojnie światowej. 11. Polska w systemie komunistycznym. 12. Rozkład systemu komunistycznego w Polsce - polska droga do suwerenności. IV etap edukacyjny - poziom rozszerzony I. Starożytność. 1. Cywilizacje Bliskiego Wschodu. 2. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnej Grecji. 3. Ekspansja w świecie greckim i rzymskim. 4. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu. II. Średniowiecze. 1. Bizancjum i Zachód a świat islamu. 2. Europa wczesnego średniowiecza. 3. Europa w okresie krucjat. 4. Polska w okresie wczesnopiastowskim. 5. Polska w okresie rozbicia dzielnicowego. 6. Europa późnego średniowiecza. 7. Polska w XIV-XV w. 8. Kultura średniowiecza. III. Dzieje nowożytne. 1. Odkrycia geograficzne i europejski kolonializm doby nowożytnej. 2. Europa w XVI-XVII w. 3. Rzeczpospolita w okresie renesansu i demokracji szlacheckiej. 4. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVII w. Ustrój, społeczeństwo i kultura. 5. Oświecenie, absolutyzm oświecony i rewolucje XVIII w. 6. Rzeczpospolita w XVIII w. Reformy oświeceniowe i rozbiory. IV. Wiek XIX. 1. Europa napoleońska. 2. Europa i Stany Zjednoczone w epoce rewolucji przemysłowej. 3. Ideologie XIX w. 4. Walka o niepodległość Polski w okresie niewoli narodowej. 5. Społeczeństwo polskie w okresie zaborów w XIX w. 6. Europa i świat w XIX w. V. Wiek XX. 1. I wojna światowa i rewolucje w Rosji. 2. Kryzys demokracji i systemy totalitarne. 3. Europa i świat między wojnami. Społeczeństwo, gospodarka, kultura. 4. Odbudowa niepodległości i życie polityczne II Rzeczypospolitej. 5. II Rzeczpospolita. Społeczeństwo, gospodarka, kultura. 6. Europa i świat podczas II wojny światowej. 7. Europa pod okupacją niemiecką i Holokaust. 8. Okupacja niemiecka i radziecka na ziemiach polskich. 9. Europa i świat w okresie rywalizacji ZSRR i Stanów Zjednoczonych. 10. Rozpad systemu kolonialnego. 11. Chiny po II wojnie światowej. 12. Europa Środkowo-Wschodnia po II wojnie światowej. 13. Polska w latach 1944-1948. 14. Polska w latach 1948-1956. 15. Polska w latach 1956-1980. 16. Polska w latach 1980-1989. 17. Narodziny III Rzeczypospolitej. 18. Przemiany cywilizacyjne w drugiej połowie XX w. ⇑III etap edukacyjny⇑1. Najdawniejsze dzieje porównuje koczowniczy tryb życia z osiadłym i opisuje skutki przyjęcia przez człowieka trybu osiadłego;2) wyjaśnia zależności pomiędzy środowiskiem geograficznym a warunkami życia człowieka.⇑2. Cywilizacje Bliskiego lokalizuje w czasie i przestrzeni cywilizacje starożytnej Mezopotamii i Egiptu;2) charakteryzuje strukturę społeczeństwa i system wierzeń w Egipcie;3) wyjaśnia znaczenie pisma i prawa w procesie powstawania państw;4) rozpoznaje typy pisma wykształcone na terenie Mezopotamii i Egiptu.⇑3. Starożytny charakteryzuje podstawowe symbole i główne zasady judaizmu;2) wyjaśnia różnicę pomiędzy politeizmem a monoteizmem, odwołując się do przykładów.⇑4. Cywilizacja wyjaśnia wpływ środowiska geograficznego na gospodarkę i rozwój polityczny starożytnej Grecji;2) umiejscawia w czasie i porównuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w Sparcie i Atenach peryklejskich;3) charakteryzuje czynniki integrujące starożytnych Greków - język, system wierzeń, teatr oraz igrzyska olimpijskie.⇑5. Cywilizacja umiejscawia w czasie i charakteryzuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w Rzymie republikańskim i cesarstwie;2) wyjaśnia przyczyny i wskazuje skutki ekspansji Rzymu, opisując postawy Rzymian wobec niewolników i ludów podbitych;3) podaje przykłady wpływu kultury greckiej na kulturę rzymską;4) rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku starożytnego państwa rzymskiego.⇑6. Dziedzictwo charakteryzuje najważniejsze osiągnięcia kultury materialnej i duchowej antycznego świata w różnych dziedzinach: filozofii, nauce, architekturze, sztuce, literaturze;2) podaje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych antyku, które mają wpływ na cywilizację współczesną.⇑7. umiejscawia w czasie i przestrzeni narodziny i rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa;2) wskazuje przyczyny i przykłady prześladowania chrześcijan w państwie rzymskim.⇑8. Arabowie i świat umiejscawia w czasie i przestrzeni kierunki i zasięg podbojów arabskich;2) opisuje podstawowe zasady i symbole islamu;3) wyjaśnia rolę Arabów w przekazywaniu dorobku kulturowego pomiędzy Wschodem a Zachodem.⇑9. Początki cywilizacji zachodniego umiejscawia w czasie i przestrzeni monarchię Karola Wielkiego, Państwo Kościelne oraz Cesarstwo w Europie Zachodniej;2) charakteryzuje działalność Karola Wielkiego i wyjaśnia, na czym polegał renesans karoliński;3) charakteryzuje główne idee uniwersalnego cesarstwa Ottona III.⇑10. Bizancjum i Kościół lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie;2) charakteryzuje rolę Bizancjum jako kontynuatora cesarstwa rzymskiego i rozpoznaje osiągnięcia kultury bizantyjskiej (prawo, architektura, sztuka);3) wyjaśnia przyczyny i skutki rozłamu w Kościele w XI w.⇑11. Społeczeństwo średniowiecznej rozpoznaje typowe instytucje systemu lennego;2) wyjaśnia pojęcie stanu i charakteryzuje podziały społeczne w średniowieczu;3) charakteryzuje funkcje gospodarcze, polityczne i kulturowe miast w średniowieczu.⇑12. Kultura materialna i duchowa łacińskiej wyjaśnia kulturotwórczą rolę Kościoła w dziedzinie nauki, architektury, sztuki i życia codziennego średniowiecznego społeczeństwa;2) porównuje główne elementy kultury rycerskiej i kultury miejskiej;3) rozpoznaje zabytki kultury średniowiecza, wskazując różnice pomiędzy stylem romańskim a stylem gotyckim, z uwzględnieniem przykładów z własnego regionu.⇑13. Polska pierwszych sytuuje w czasie i przestrzeni państwo pierwszych Piastów;2) wskazuje, na przykładzie państwa pierwszych Piastów, charakterystyczne cechy monarchii patrymonialnej;3) wyjaśnia okoliczności przyjęcia chrztu przez Piastów oraz następstwa kulturowe, społeczne i polityczne chrystianizacji Polski;4) ocenia dokonania pierwszych Piastów w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury.⇑14. Polska dzielnicowa i sytuuje w czasie i przestrzeni Polskę okresu rozbicia dzielnicowego;2) opisuje postanowienia statutu Bolesława Krzywoustego;3) porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko-krzyżackimi w epoce Piastów;4) opisuje zmiany społeczno-gospodarcze w epoce rozbicia dzielnicowego i dostrzega związki pomiędzy rozwojem ruchu osadniczego a ożywieniem gospodarczym;5) ocenia dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki wewnętrznej (system obronny, urbanizacja kraju, prawo, nauka) oraz w polityce zagranicznej;6) charakteryzuje zmiany struktury społeczno-wyznaniowej Królestwa Polskiego po przyłączeniu ziem ruskich.⇑15. Polska w dobie unii z wyjaśnia przyczyny i ocenia następstwa unii Polski z Litwą;2) porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko-krzyżackimi w epoce Jagiellonów;3) charakteryzuje rozwój uprawnień stanu szlacheckiego.⇑16. Wielkie odkrycia sytuuje w czasie i przestrzeni wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana oraz sytuuje w przestrzeni posiadłości kolonialne Portugalii i Hiszpanii;2) ocenia wpływ odkryć geograficznych na życie społeczno-gospodarcze i kulturowe Europy oraz dla Nowego Świata.⇑17. Humanizm i wyjaśnia źródła rozwoju kultury renesansu oraz opisuje jej charakterystyczne cechy;2) charakteryzuje największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza;3) ocenia rolę druku dla upowszechniania idei renesansu oraz rozwoju cywilizacji europejskiej.⇑18. Rozłam w Kościele wymienia czynniki, które doprowadziły do rozłamu w Kościele zachodnim;2) opisuje cele i charakteryzuje działalność Marcina Lutra i Jana Kalwina oraz przedstawia okoliczności powstania kościoła anglikańskiego;3) wyjaśnia cele zwołania soboru trydenckiego i wskazuje postanowienia służące wzmocnieniu katolicyzmu.⇑19. Polska i Litwa w czasach ostatnich ocenia politykę zagraniczną ostatnich Jagiellonów;2) przedstawia okoliczności zawarcia unii realnej pomiędzy Polską a Litwą i jej główne postanowienia oraz wskazuje na mapie terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów;3) charakteryzuje stosunki wyznaniowe w państwie polsko-litewskim i wyjaśnia ich specyfikę na tle europejskim;4) przedstawia największe osiągnięcia piśmiennictwa polskiego epoki renesansu, uwzględniając twórczość Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego;5) rozpoznaje reprezentatywne obiekty sztuki renesansowej na ziemiach polskich ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu.⇑20. Społeczeństwo i ustrój Rzeczypospolitej Obojga wymienia instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej i charakteryzuje ich kompetencje;2) wyjaśnia okoliczności uchwalenia oraz główne założenia konfederacji warszawskiej i artykułów henrykowskich;3) przedstawia zasady wolnej elekcji;4) ocenia charakter zmian systemu polityczno-ustrojowego Rzeczypospolitej w XVII w.;5) rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury baroku, odwołując się do przykładów architektury i sztuki we własnym regionie.⇑21. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII wyjaśnia główne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją, Turcją i Rosją;2) wyjaśnia przyczyny, cele i następstwa powstania Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie;3) ocenia społeczno-gospodarcze i polityczne następstwa wojen w XVII w.;4) wyjaśnia przyczyny i wskazuje przejawy kryzysu politycznego i społeczno-gospodarczego Rzeczypospolitej w II połowie XVII w.⇑22. Formy państwa charakteryzuje, na przykładzie Francji Ludwika XIV, ustrój monarchii absolutnej;2) wymienia, odwołując się do przykładu Anglii, główne cechy monarchii parlamentarnej;3) porównuje monarchię parlamentarną z monarchią absolutną, uwzględniając zakres władzy monarszej, prawa i obowiązki poddanych, rolę instytucji stanowych (parlamentu);4) wyjaśnia, na czym polegała specyfika ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów na tle Europy.⇑23. Europa w XVIII wymienia idee oświecenia i rozpoznaje je w nauce, literaturze, architekturze i sztuce;2) charakteryzuje zasadę trójpodziału władzy Monteskiusza i zasadę umowy społecznej Rousseau;3) porównuje reformy oświeceniowe wprowadzone w Prusach, Rosji i Austrii.⇑24. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII przedstawia przyczyny i przejawy kryzysu państwa polskiego w czasach saskich;2) wyjaśnia zmiany położenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w XVIII w.;3) charakteryzuje projekty reform ustrojowych Stanisława Konarskiego i Stanisława Leszczyńskiego oraz dostrzega przejawy ożywienia w gospodarce i kulturze czasów saskich.⇑25. Bunt poddanych - wojna o niepodległość Stanów przedstawia przyczyny i następstwa wojny o niepodległość;2) ocenia wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych;3) wymienia główne instytucje ustrojowe Stanów Zjednoczonych i wyjaśnia, w jaki sposób konstytucja amerykańska realizowała w praktyce zasadę trójpodziału władzy.⇑26. Rzeczpospolita w dobie przedstawia okoliczności powstania, zadania i osiągnięcia Komisji Edukacji Narodowej;2) sytuuje w czasie obrady Sejmu Wielkiego oraz uchwalenie Konstytucji 3 maja; wymienia reformy Sejmu Wielkiego oraz postanowienia Konstytucji 3 maja;3) wyjaśnia okoliczności zawiązania konfederacji targowickiej i ocenia jej następstwa;4) rozpoznaje charakterystyczne cechy polskiego oświecenia i charakteryzuje przykłady sztuki okresu klasycyzmu z uwzględnieniem własnego regionu.⇑27. Walka o utrzymanie niepodległości w ostatnich latach XVIII sytuuje w czasie I, II i III rozbiór Rzeczypospolitej i wskazuje na mapie zmiany terytorialne po każdym rozbiorze;2) przedstawia cele i następstwa powstania kościuszkowskiego;3) rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej.⇑28. Rewolucja wyjaśnia główne przyczyny rewolucji i ocenia jej skutki;2) wskazuje charakterystyczne cechy dyktatury jakobińskiej;3) opisuje główne zasady ideowe rewolucji francuskiej zawarte w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela.⇑29. Epoka wyjaśnia okoliczności utworzenia Legionów Polskich i Księstwa Warszawskiego oraz opisuje cechy ustrojowe i terytorium Księstwa Warszawskiego;2) ocenia politykę Napoleona wobec sprawy polskiej oraz postawę Polaków wobec Napoleona.⇑30. Europa po kongresie przedstawia zasady i postanowienia kongresu wiedeńskiego, uwzględniając jego decyzje w sprawie polskiej;2) wyjaśnia główne założenia idei liberalizmu, socjalizmu oraz idei narodowych w Europie w I połowie XIX w.⇑31. Rozwój cywilizacji wymienia charakterystyczne cechy rewolucji przemysłowej;2) podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków procesu uprzemysłowienia, w tym dla środowiska naturalnego;3) identyfikuje najważniejsze wynalazki i odkrycia XIX w. oraz wyjaśnia następstwa ekonomiczne i społeczne ich zastosowania;4) opisuje zmiany w poziomie życia różnych grup społecznych w XIX w. na podstawie źródeł pisanych, ikonograficznych i statystycznych.⇑32. Europa i świat w XIX opisuje przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych;2) dostrzega podobieństwa i różnice w procesie jednoczenia Włoch i Niemiec;3) wyjaśnia przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasięg ekspansji kolonialnej państw europejskich w XIX w.;4) ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy europejskiej oraz kolonizowanych społeczności i państw.⇑33. Ziemie polskie po kongresie wskazuje na mapie nowy układ granic państw zaborczych na ziemiach polskich po kongresie wiedeńskim;2) charakteryzuje ustrój Królestwa Polskiego;3) ocenia osiągnięcia Królestwa Polskiego w gospodarce, kulturze i szkolnictwie.⇑34. Społeczeństwo dawnej Rzeczypospolitej w okresie powstań sytuuje w czasie i przestrzeni powstanie listopadowe i powstanie styczniowe;2) przedstawia przyczyny oraz porównuje przebieg i charakter powstań narodowych;3) rozróżnia bezpośrednie i długofalowe następstwa powstańczych ruchów narodowych;4) charakteryzuje główne nurty i postaci Wielkiej Emigracji.⇑35. Życie pod wyjaśnia cele i opisuje metody działań zaborców wobec mieszkańców ziem dawnej Rzeczypospolitej;2) charakteryzuje i ocenia zróżnicowane postawy społeczeństwa wobec zaborców;3) porównuje warunki życia społeczeństwa w trzech zaborach w II połowie XIX w., uwzględniając możliwości prowadzenia działalności społecznej i rozwoju narodowego;4) przedstawia główne nurty życia politycznego pod zaborami w końcu XIX w.⇑36. Europa i świat na przełomie XIX i XX przedstawia skutki przewrotu technicznego i postępu cywilizacyjnego, w tym dla środowiska naturalnego;2) charakteryzuje przyczyny i następstwa procesu demokratyzacji życia politycznego;3) przedstawia nowe zjawiska kulturowe, w tym narodziny kultury masowej i przemiany obyczajowe.⇑37. I wojna światowa i jej wymienia główne przyczyny narastania konfliktów pomiędzy mocarstwami europejskimi na przełomie XIX i XX w. oraz umiejscawia je na politycznej mapie świata i Europy;2) charakteryzuje specyfikę działań wojennych, ze szczególnym uwzględnieniem nowych środków technicznych.⇑38. Rewolucje wyjaśnia polityczne i społeczno-gospodarcze przyczyny wybuchu rewolucji w Rosji w 1917 r.;2) wyjaśnia okoliczności przejęcia przez bolszewików władzy w Rosji;3) opisuje bezpośrednie następstwa rewolucji lutowej i październikowej dla Rosji oraz Europy;4) charakteryzuje reakcję Europy na wydarzenia w Rosji.⇑39. Sprawa polska w I wojnie charakteryzuje stosunek państw zaborczych do sprawy polskiej oraz opisuje poglądy zwolenników różnych orientacji politycznych;2) ocenia wysiłek zbrojny Polaków;3) wyjaśnia międzynarodowe uwarunkowania sprawy polskiej.⇑IV etap edukacyjny - poziom podstawowy⇑1. Europa i świat po I wojnie opisuje następstwa wojny, wyróżniając konsekwencje polityczne, gospodarcze, społeczne i kulturowe;2) wyjaśnia cele powołania i charakter Ligi Narodów;3) wyjaśnia politykę mocarstw wobec Niemiec po zakończeniu I wojny światowej.⇑2. Odrodzenie państwa polskiego po I wojnie opisuje odrodzenie państwa polskiego oraz jego granice i sąsiadów;2) charakteryzuje i ocenia postanowienia traktatu wersalskiego wobec Polski;3) porównuje cele i skutki powstania wielkopolskiego i trzech powstań śląskich oraz wyjaśnia przyczyny i opisuje następstwa wojny polsko - bolszewickiej;4) charakteryzuje ustrój polityczny II Rzeczypospolitej na podstawie konstytucji marcowej 1921 r.;5) wskazuje czynniki utrudniające proces integracji odrodzonego państwa polskiego;6) wyjaśnia cele i skutki reformy Władysława Grabskiego;7) ocenia wkład Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego w odbudowę państwa polskiego.⇑3. Kryzys demokracji w Europie charakteryzuje okoliczności oraz następstwa dojścia do władzy Mussoliniego i Hitlera;2) porównuje faszyzm z nazizmem, uwzględniając organizację państwa, ideologię oraz politykę wobec społeczeństwa;3) charakteryzuje i ocenia politykę państw europejskich wobec Hitlera i wskazuje na jej uwarunkowania.⇑4. System totalitarny w opisuje okoliczności dojścia do władzy Stalina;2) opisuje zmiany w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym ZSRR po dojściu do władzy Stalina, z uwzględnieniem uprzemysłowienia kraju, kolektywizacji rolnictwa oraz jej następstw (Wielki Głód) i Wielkiej Czystki;3) porównuje totalitarne systemy hitlerowskich Niemiec i Związku Radzieckiego.⇑5. Kryzys demokracji parlamentarnej w wyjaśnia przyczyny i skutki przewrotu majowego;2) porównuje główne postanowienia konstytucji marcowej 1921 r. i konstytucji kwietniowej 1935 r.;3) wymienia charakterystyczne cechy rządów sanacji, wskazując różnice między demokracją parlamentarną a rządami autorytarnymi;4) charakteryzuje główne kierunki polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej.⇑6. Gospodarka i społeczeństwo II charakteryzuje strukturę społeczną, narodowościową i wyznaniową odrodzonego państwa polskiego, dostrzegając przyczyny konfliktów społecznych i narodowościowych;2) porównuje przejawy kryzysu gospodarczego na świecie i w Polsce, wskazując jego specyficzne cechy;3) opisuje osiągnięcia gospodarcze II Rzeczypospolitej, w tym budowę portu w Gdyni i utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego;4) charakteryzuje główne osiągnięcia kultury i nauki II Rzeczypospolitej.⇑7. II wojna wyjaśnia polityczne, społeczne i gospodarcze przyczyny wybuchu II wojny światowej;2) charakteryzuje położenie międzynarodowe Polski w przededniu wybuchu II wojny światowej;3) ocenia konsekwencje zawarcia paktu Ribbentrop-Mołotow;4) sytuuje w czasie i przestrzeni etapy i fronty II wojny światowej, wskazując momenty przełomowe;5) przedstawia przyczyny i skutki Holokaustu oraz opisuje przykłady oporu ludności żydowskiej;6) przedstawia okoliczności powstania koalicji antyfaszystowskiej oraz porównuje postanowienia konferencji w Teheranie, Jałcie i Poczdamie;7) charakteryzuje bezpośrednie skutki II wojny światowej, wyróżniając następstwa polityczne, społeczne, gospodarcze i kulturowe, z uwzględnieniem przesunięć ludności w Europie Środkowej.⇑8. Ziemie polskie pod dwiema porównuje cele i metody polityki niemieckiej i radzieckiej w okupowanej Polsce;2) opisuje strukturę polityczną i wojskową oraz działalność polskiego państwa podziemnego i ocenia historyczną rolę Armii Krajowej;3) wyjaśnia przyczyny i opisuje skutki wybuchu powstania warszawskiego oraz ocenia postawę aliantów i Związku Radzieckiego wobec powstania;4) analizuje zmiany terytorialne, straty ludnościowe, kulturowe i materialne Polski będące następstwem II wojny światowej.⇑9. Sprawa polska w czasie II wojny przedstawia okoliczności powstania oraz działalność rządu II Rzeczypospolitej na uchodźstwie;2) charakteryzuje udział Polaków w wysiłku militarnym aliantów oraz sytuuje w czasie i przestrzeni działania wojsk polskich na różnych frontach wojny;3) ocenia politykę mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny światowej.⇑10. Świat po II wojnie wyjaśnia przyczyny i skutki rozpadu koalicji antyhitlerowskiej oraz opisuje początki zimnej wojny;2) opisuje okoliczności i ocenia skutki powstania NRD i RFN;3) charakteryzuje sojusze polityczno-militarne NATO i Układu Warszawskiego, sytuując je na mapie;4) charakteryzuje państwa będące w strefie wpływów ZSRR, z uwzględnieniem wydarzeń na Węgrzech w 1956 r. i w Czechosłowacji w 1968 r.;5) sytuuje w czasie i przestrzeni proces dekolonizacji oraz ocenia jego następstwa, uwzględniając rolę ONZ;6) wyjaśnia znaczenie II Soboru Watykańskiego dla przemian w Kościele katolickim drugiej połowy XX w.;7) charakteryzuje konflikty zimnej wojny, w tym wojny w Korei, Wietnamie i Afganistanie oraz kryzys kubański, uwzględniając rolę ONZ;8) wyjaśnia przyczyny i charakter konfliktu bliskowschodniego;9) charakteryzuje przemiany w Chinach po II wojnie światowej;10) opisuje przemiany polityczne i społeczno-gospodarcze w ZSRR w latach 1945-1991;11) charakteryzuje przemiany społeczno-polityczne w Europie Środkowo-Wschodniej w 1989 r.;12) opisuje zmiany kulturowe i społeczne po II wojnie światowej;13) przedstawia cele i główne etapy rozwoju Unii Europejskiej.⇑11. Polska w systemie wyjaśnia okoliczności przejęcia władzy w Polsce przez komunistów;2) charakteryzuje system represji stalinowskich w Polsce i ocenia jego skutki;3) charakteryzuje realia życia gospodarczego i społecznego PRL-u;4) porównuje przyczyny i skutki kryzysów 1956 r., 1968 r. 1970 r. i 1976 r.;5) ocenia polityczną i społeczną rolę Kościoła katolickiego w PRL-u.⇑12. Rozkład systemu komunistycznego w Polsce - polska droga do wyjaśnia znaczenie pontyfikatu Jana Pawła II dla przemian politycznych w Polsce;2) wyjaśnia przyczyny i skutki wydarzeń sierpniowych 1980 r. oraz ocenia rolę Solidarności w przemianach politycznych i ustrojowych;3) przedstawia okoliczności wprowadzenia i następstwa stanu wojennego;4) opisuje najważniejsze postanowienia „Okrągłego Stołu”;5) charakteryzuje przemiany polityczne, społeczno-gospodarcze i kulturowe po 1989 r.;6) przedstawia okoliczności i ocenia znaczenie przystąpienia Polski do NATO i Unii Europejskiej.⇑IV etap edukacyjny - poziom rozszerzony⇑I. Starożytność.⇑1. Cywilizacje Bliskiego charakteryzuje uwarunkowania geograficzne rozwoju cywilizacji na Bliskim Wschodzie;2) rozpoznaje cechy charakterystyczne najważniejszych osiągnięć kulturowych cywilizacji bliskowschodnich w zakresie architektury, sztuki, nauki i pisma.⇑2. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnej charakteryzuje geograficzne uwarunkowania cywilizacji greckiej;2) porównuje formy ustrojowe greckich polis;3) rozpoznaje dokonania kulturowe Greków w dziedzinie architektury, rzeźby, teatru, literatury, filozofii, nauki i identyfikuje je z ich twórcami;4) identyfikuje dziedzictwo kultury greckiej w dorobku kulturowym Europy.⇑3. Ekspansja w świecie greckim i porównuje kolonizację grecką z fenicką w basenie Morza Śródziemnego;2) charakteryzuje wojny grecko-perskie i ekspansję Aleksandra Wielkiego;3) charakteryzuje ekspansję rzymską i wyjaśnia ideę imperium rzymskiego.⇑4. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne w Rzymie republikańskim i w cesarstwie rzymskim;2) opisuje zmiany w położeniu religii chrześcijańskiej w państwie rzymskim (od religii prześladowanej, poprzez tolerowaną, do panującej);3) prezentuje przyczyny upadku państwa rzymskiego;4) rozpoznaje dokonania kulturowe Rzymian w dziedzinie prawa, literatury, nauki, architektury i techniki;5) identyfikuje dziedzictwo kultury rzymskiej w dorobku kulturowym Europy.⇑II. Średniowiecze.⇑1. Bizancjum i Zachód a świat charakteryzuje kręgi kulturowe: łaciński, bizantyjski i arabski;2) rozpoznaje najważniejsze osiągnięcia cywilizacji islamskiej w zakresie architektury, sztuki i nauki.⇑2. Europa wczesnego opisuje zasięg terytorialny, organizację władzy, gospodarkę i kulturę państwa Franków;2) charakteryzuje i porównuje ideę cesarstwa karolińskiego z ideą cesarstwa Ottonów;3) opisuje proces tworzenia się państw w Europie Zachodniej;4) charakteryzuje funkcjonowanie władzy, struktur społecznych i gospodarki w systemie feudalnym.⇑3. Europa w okresie wyjaśnia ideowe i polityczne przyczyny rywalizacji papiestwa z cesarstwem o zwierzchnictwo nad średniowieczną Europą;2) charakteryzuje polityczne, społeczno-gospodarcze i religijne uwarunkowania oraz ocenia skutki wypraw krzyżowych do Ziemi Świętej i rekonkwisty;3) opisuje charakterystyczne przejawy ożywienia społeczno-gospodarczego w Europie XI-XIII w.;4) opisuje kierunki i charakter oraz konsekwencje najazdów mongolskich dla Europy Środkowo-Wschodniej.⇑4. Polska w okresie wyjaśnia uwarunkowania narodzin państwa polskiego i jego chrystianizacji;2) opisuje rozwój terytorialny państwa polskiego w X-XII w.;3) rozpoznaje tendencje centralistyczne i decentralistyczne w życiu politycznym państwa polskiego w X-XII w.⇑5. Polska w okresie rozbicia wyjaśnia przyczyny polityczne i społeczno-gospodarcze oraz następstwa rozbicia dzielnicowego;2) opisuje przemiany społeczno-gospodarcze na ziemiach polskich oraz ocenia społeczno-kulturowe skutki kolonizacji na prawie niemieckim;3) charakteryzuje proces przezwyciężenia rozbicia politycznego ziem polskich, ze wskazaniem na rolę władców i Kościoła.⇑6. Europa późnego charakteryzuje przemiany społeczne i gospodarcze w Europie w późnym średniowieczu;2) charakteryzuje następstwa upadku cesarstwa bizantyńskiego i ekspansji tureckiej dla Europy.⇑7. Polska w XIV-XV opisuje rozwój terytorialny państwa polskiego w XIV-XV w.;2) charakteryzuje rozwój monarchii stanowej w Polsce, uwzględniając strukturę społeczeństwa polskiego w późnym średniowieczu i rozwój przywilejów szlacheckich;3) wyjaśnia międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania związków Polski z Węgrami 1 Litwą w XIV-XV w.;4) charakteryzuje i ocenia stosunki polsko-krzyżackie na płaszczyźnie politycznej, gospodarczej i kulturowej;5) ocenia panowanie Piastów w dziejach Polski; ocenia politykę dynastyczną Jagiellonów.⇑8. Kultura wyjaśnia uniwersalny charakter kultury średniowiecznej;2) ocenia znaczenie włączenia ziem polskich do cywilizacyjnego kręgu świata zachodniego (łacińskiego);3) identyfikuje dokonania kultury okresu średniowiecza w zakresie piśmiennictwa, prawa, filozofii, architektury i sztuki, z uwzględnieniem kultury polskiego średniowiecza.⇑III. Dzieje nowożytne.⇑1. Odkrycia geograficzne i europejski kolonializm doby ocenia wpływ odkryć geograficznych i ekspansji kolonialnej na życie gospodarcze i kulturowe Europy;2) ocenia długofalowe konsekwencje wielkich odkryć geograficznych dla Ameryki, Azji, Afryki.⇑2. Europa w XVI-XVII rozpoznaje charakterystyczne cechy renesansu europejskiego oraz wskazuje czołowych twórców i ich dzieła;2) wyjaśnia polityczne, gospodarcze, społeczne, kulturowe uwarunkowania i następstwa reformacji, opisując główne nurty i postaci; charakteryzuje reformę Kościoła katolickiego;3) opisuje mapę wyznaniową Europy w XVI w.;4) charakteryzuje i ocenia absolutyzm francuski;5) charakteryzuje główne europejskie konflikty polityczne w XVI-XVII w., z uwzględnieniem roli Turcji w Europie Środkowo-Wschodniej;6) opisuje następstwa rewolucji angielskich;7) opisuje przemiany w kulturze europejskiej w XVII w. i rozpoznaje główne dokonania epoki baroku.⇑3. Rzeczpospolita w okresie renesansu i demokracji opisuje i wyjaśnia funkcjonowanie najważniejszych instytucji życia politycznego w XVI-wiecznej Polsce, w tym sejmików, sejmu, senatu i sejmu elekcyjnego; ocenia demokrację szlachecką;2) ocenia polską specyfikę w zakresie rozwiązań ustrojowych, struktury społecznej i modelu życia gospodarczego na tle europejskim;3) opisuje zmiany terytorialne państwa polsko-litewskiego i charakteryzuje stosunki z sąsiadami w XVI w.;4) ocenia zmiany w relacjach polsko-litewskich w XVI w.;5) ocenia kulturową rolę Polski w przeniesieniu wzorców cywilizacji zachodniej na obszary ruskie i litewskie;6) ocenia sytuację wyznaniową na ziemiach Rzeczypospolitej w XVI w., w tym tolerancję wyznaniową oraz unię brzeską;7) identyfikuje dzieła polskiego renesansu.⇑4. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVII w. Ustrój, społeczeństwo i opisuje zmiany terytorium Rzeczypospolitej w XVII w.;2) wyjaśnia przyczyny kryzysów wewnętrznych oraz załamania gospodarczego Rzeczypospolitej w XVII w;3) ocenia polską specyfikę w zakresie rozwiązań ustrojowych, struktury społecznej i modelu życia gospodarczego na tle europejskim;4) charakteryzuje proces oligarchizacji życia politycznego Rzeczypospolitej;5) charakteryzuje sarmatyzm jako ideologię i styl życia polskiej szlachty; rozpoznaje dzieła sztuki polskiego baroku.⇑5. Oświecenie, absolutyzm oświecony i rewolucje XVIII charakteryzuje główne idee europejskiego oświecenia i rozpoznaje jego główne dokonania w myśli politycznej, nauce, literaturze, sztuce i architekturze;2) charakteryzuje absolutyzm oświecony na przykładach państw sąsiadujących z Rzecząpospolitą;3) charakteryzuje program modernizacji Rosji i rosyjską ideę imperium;4) charakteryzuje parlamentaryzm angielski i rewolucję przemysłową w Anglii;5) porównuje przyczyny oraz charakter rewolucji amerykańskiej i francuskiej.⇑6. Rzeczpospolita w XVIII w. Reformy oświeceniowe i charakteryzuje politykę Rosji, Prus i Austrii wobec Rzeczypospolitej i wskazuje przejawy osłabienia suwerenności państwa polskiego;2) charakteryzuje działania zmierzające do naprawy Rzeczypospolitej i walkę zbrojną o utrzymanie niepodległości w drugiej połowie XVIII w.;3) charakteryzuje i ocenia dzieło Sejmu Wielkiego, odwołując się do tekstu Konstytucji 3 maja;4) wyjaśnia specyfikę polskiego oświecenia; opisuje i wyjaśnia uwarunkowania wewnętrzne i międzynarodowe kolejnych rozbiorów Polski, a także analizuje zmiany granic;5) ocenia dorobek kulturowy okresu stanisławowskiego, z uwzględnieniem reformy szkolnictwa.⇑IV. Wiek XIX.⇑1. Europa opisuje kierunki podbojów Napoleona; charakteryzuje napoleońską ideę imperium;2) wskazuje przykłady i wyjaśnia przyczyny zaangażowania się Polaków po stronie Napoleona;3) charakteryzuje ustrój polityczny Księstwa Warszawskiego;4) charakteryzuje decyzje kongresu wiedeńskiego, z uwzględnieniem sprawy polskiej.⇑2. Europa i Stany Zjednoczone w epoce rewolucji ocenia gospodarcze, społeczne, kulturowe i ekologiczne skutki rewolucji przemysłowej.⇑3. Ideologie XIX charakteryzuje i porównuje ideologie: konserwatyzm, liberalizm, nacjonalizm, socjalizm utopijny, marksizm i anarchizm;2) wyjaśnia związki pomiędzy ideologiami liberalnymi i nacjonalistycznymi a europejskimi ruchami niepodległościowymi i zjednoczeniowymi, Wiosnę Ludów, zjednoczenie Włoch i Niemiec.⇑4. Walka o niepodległość Polski w okresie niewoli charakteryzuje i porównuje cele oraz metody polityki zaborców wobec społeczeństwa polskiego w okresie niewoli narodowej;2) rozpoznaje działania społeczeństwa sprzyjające rozwojowi tożsamości narodowej;3) wyjaśnia przyczyny, charakter i skutki powstań narodowych;4) charakteryzuje koncepcje polityczno-społeczne Wielkiej Emigracji XIX w. i ich wpływ na życie polityczno-społeczne w trzech zaborach;5) ocenia dorobek kultury polskiej XIX w. i jej wpływ na kształtowanie się tożsamości narodowej Polaków.⇑5. Społeczeństwo polskie w okresie zaborów w XIX wyjaśnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny odmiennego rozwoju gospodarczego ziem polskich w trzech zaborach;2) analizuje strukturę społeczeństwa w trzech zaborach;3) wyjaśnia przyczyny, charakter i skutki emigracji w XIX w. oraz ocenia aktywność polityczną, militarną i kulturalną Polaków w Europie;4) porównuje programy ruchu narodowego, ruchu ludowego oraz partii socjalistycznych;5) porównuje dynamikę zmian gospodarczych i społecznych na ziemiach polskich z przemianami europejskimi.⇑6. Europa i świat w XIX charakteryzuje kierunki przemian społecznych i politycznych w państwach europejskich oraz w Stanach Zjednoczonych;2) analizuje polityczne, gospodarcze i społeczne przyczyny oraz następstwa podbojów kolonialnych państw europejskich w Azji i Afryce;3) rozpoznaje największe osiągnięcia nauki i techniki XIX w.;4) rozpoznaje dorobek kulturowy XIX w.⇑V. Wiek XX.⇑1. I wojna światowa i rewolucje w wyjaśnia genezę I wojny światowej i opisuje charakter działań wojennych;2) przedstawia genezę i charakteryzuje przebieg rewolucji rosyjskich w 1917 r.;3) opisuje zmiany na mapie politycznej Europy i świata po I wojnie światowej;4) omawia polskie orientacje polityczne oraz działalność polskich formacji wojskowych w okresie I wojny światowej;5) wyjaśnia zmiany zachodzące w polityce mocarstw wobec sprawy polskiej.⇑2. Kryzys demokracji i systemy wyjaśnia przyczyny zwycięstwa bolszewików w Rosji oraz charakteryzuje najistotniejsze przemiany zachodzące w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym w ZSRR do końca lat trzydziestych XX w.;2) wyjaśnia społeczne, gospodarcze, polityczne i kulturowe uwarunkowania rządów autorytarnych w Europie Środkowo-Wschodniej, faszyzmu włoskiego i nazizmu oraz charakteryzuje aktywność międzynarodową Włoch i Niemiec w latach trzydziestych XX w.;3) porównuje systemy totalitarne oraz charakteryzuje ich imperialne cele;4) ocenia politykę świata zachodniego wobec totalitaryzmu nazistowskiego i komunizmu; wyjaśnia genezę II wojny światowej.⇑3. Europa i świat między wojnami. Społeczeństwo, gospodarka, charakteryzuje życie gospodarcze okresu międzywojennego i wyjaśnia mechanizm wielkiego kryzysu gospodarczego oraz porównuje sposoby przezwyciężania jego skutków w Stanach Zjednoczonych i w Europie;2) rozpoznaje dorobek kulturowy okresu międzywojennego.⇑4. Odbudowa niepodległości i życie polityczne II opisuje proces kształtowania się terytorium II Rzeczypospolitej, w tym powstanie wielkopolskie i powstania śląskie oraz plebiscyty, a także wojnę polsko-bolszewicką;2) rozpoznaje charakterystyczne cechy ustroju II Rzeczypospolitej w oparciu o konstytucje z 1921 i 1935 r.;3) opisuje główne ugrupowania polityczne II Rzeczypospolitej, ich aktywność w życiu politycznym oraz przywódców;4) wyjaśnia przyczyny kryzysu demokracji parlamentarnej w II Rzeczypospolitej; charakteryzuje przyczyny i konsekwencje przewrotu majowego;5) wyjaśnia uwarunkowania polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej.⇑5. II Rzeczpospolita. Społeczeństwo, gospodarka, charakteryzuje i ocenia dorobek gospodarczy II Rzeczypospolitej;2) analizuje strukturę społeczeństwa II Rzeczypospolitej, w tym strukturę narodowościowo-wyznaniową oraz charakteryzuje politykę II Rzeczypospolitej wobec mniejszości narodowych i jej uwarunkowania;3) charakteryzuje dorobek kulturowy II Rzeczypospolitej.⇑6. Europa i świat podczas II wojny opisuje główne etapy II wojny światowej i wskazuje przełomowe wydarzenia dla jej przebiegu;2) wyjaśnia uwarunkowania współpracy niemiecko-radzieckiej w latach 1939-1941 i jej konsekwencje dla państw i narodów Europy Środkowej;'3) charakteryzuje uwarunkowania militarne i polityczne konferencji Wielkiej Trójki oraz ich ustalenia.⇑7. Europa pod okupacją niemiecką i charakteryzuje politykę III Rzeszy wobec społeczeństw okupowanej Europy, w tym nazistowski plan eksterminacji Żydów oraz innych narodowości i grup społecznych;2) opisuje postawy Żydów wobec polityki eksterminacji, w tym powstanie w getcie warszawskim, a także opisuje postawy społeczeństwa polskiego wobec Holokaustu;3) ocenia stosunek społeczeństw i rządów świata zachodniego oraz Kościoła katolickiego do Holokaustu.⇑8. Okupacja niemiecka i radziecka na ziemiach opisuje przebieg i następstwa wojny obronnej Polski w 1939 r.;2) opisuje międzynarodowe uwarunkowania działalności polskiego rządu na wychodźstwie;3) wskazuje podobieństwa i różnice w polityce obu okupantów wobec narodu polskiego;4) opisuje organizację polskiego państwa podziemnego oraz różne formy ruchu oporu, ze szczególnym uwzględnieniem działalności Armii Krajowej;5) wyjaśnia działania Stalina zmierzające do utworzenia komunistycznego ośrodka władzy w Polsce;6) wyjaśnia uwarunkowania polityczne i charakteryzuje czyn zbrojny powstania warszawskiego.⇑9. Europa i świat w okresie rywalizacji ZSRR i Stanów opisuje demograficzne, społeczno-gospodarcze i polityczne skutki wojny;2) rozpoznaje zmiany polityczne na mapie Europy i świata po II wojnie światowej;3) wyjaśnia genezę zimnej wojny i rozpoznaje jej przejawy w stosunkach pomiędzy ZSRR a Stanami Zjednoczonymi;4) charakteryzuje problem niemiecki po II wojnie światowej;5) wyjaśnia cele utworzenia NATO i Układu Warszawskiego oraz charakteryzuje te bloki militarne;6) charakteryzuje proces integracji Europy Zachodniej;7) wyjaśnia cele utworzenia ONZ;8) charakteryzuje przyczyny i skutki przełomowych konfliktów zimnej wojny: wojny koreańskiej, kryzysu kubańskiego, wojny w Wietnamie i wojny w Afganistanie;9) wyjaśnia źródła i rozwój konfliktu arabsko-izraelskiego po II wojnie światowej.⇑10. Rozpad systemu opisuje główne etapy procesu dekolonizacji Azji i Afryki;2) ocenia polityczne i społeczno-gospodarcze skutki procesu dekolonizacji.⇑11. Chiny po II wojnie opisuje główne etapy w dziejach komunistycznych Chin.⇑12. Europa Środkowo-Wschodnia po II wojnie charakteryzuje proces uzależniania państw Europy Środkowo-Wschodniej od ZSRR, z uwzględnieniem sowietyzacji i stalinizacji;2) wyjaśnia przyczyny zmian w polityce zagranicznej ZSRR i w polityce wewnętrznej państw satelickich ZSRR po 1956 r.;3) charakteryzuje proces uniezależnienia się państw satelickich od ZSRR;4) wyjaśnia przyczyny rozpadu ZSRR i bloku wschodniego;5) opisuje przeobrażenia ustrojowe w państwach Europy Środkowo-Wschodniej i rozpoznaje charakterystyczne cechy procesu dekomunizacji w państwach bloku wschodniego po 1989 r.⇑13. Polska w latach porównuje terytorium Polski powojennej z terytorium II Rzeczypospolitej oraz analizuje polityczno-społeczne i gospodarcze skutki zmiany granic;2) charakteryzuje główne etapy przejmowania władzy przez komunistów w Polsce, z uwzględnieniem działań opozycji legalnej i podziemia antykomunistycznego; opisuje represje stosowane przez radziecki i polski aparat bezpieczeństwa;3) rozpoznaje charakterystyczne cechy okresu odbudowy i przebudowy gospodarki, z uwzględnieniem reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu.⇑14. Polska w latach porównuje procesy stalinizacji państwa polskiego i państw Europy Środkowo-Wschodniej;2) charakteryzuje system polityczny i społeczno-gospodarczy Polski w okresie stalinowskim;3) rozpoznaje charakterystyczne cechy gospodarki centralnie planowanej i ocenia jej skutki;4) charakteryzuje zjawisko socrealizmu w literaturze i sztuce.⇑15. Polska w latach charakteryzuje i porównuje etapy: 1956-1970 i 1970-1980;2) wyjaśnia przyczyny kryzysów społeczno-politycznych: 1968 r., 1970 r., 1976 r. i 1980 r.;3) charakteryzuje działalność opozycji w PRL-u;4) charakteryzuje relacje państw

Podstawa programowa przedmiotu geografia4-letnie liceum ogólnokształcące oraz 5-letnie technikum⇑Zakres podstawowyTreści nauczania - wymagania szczegółowe⇑I. Źródła informacji geograficznej, technologie geoinformacyjne oraz metody prezentacji danych przestrzennychobserwacje, pomiary, mapy, fotografie, zdjęcia satelitarne, dane liczbowe oraz graficzna i kartograficzna ich przedstawia możliwości wykorzystywania różnych źródeł informacji geograficznej i ocenia ich przydatność;2) wyróżnia graficzne i kartograficzne metody przedstawiania informacji geograficznej i podaje przykłady zastosowania różnych rodzajów map;3) czyta i interpretuje treści różnych map;4) podaje przykłady informacji pozyskiwanych na podstawie obserwacji i pomiarów prowadzonych w terenie;5) interpretuje dane liczbowe przedstawione w postaci tabel i wykresów;6) wykazuje przydatność fotografii i zdjęć satelitarnych do pozyskiwania informacji o środowisku geograficznym oraz interpretuje ich treść;7) określa współrzędne geograficzne za pomocą odbiornika GPS;8) podaje przykłady wykorzystania narzędzi GIS do analiz zróżnicowania przestrzennego środowiska geograficznego.⇑II. Ziemia we WszechświecieZiemia jako planeta, następstwa ruchów Ziemi, ciała niebieskie, Układ Słoneczny, budowa charakteryzuje Ziemię jako planetę Układu Słonecznego;2) podaje cechy ruchów Ziemi i charakteryzuje ich następstwa, z uwzględnieniem siły Coriolisa;3) przedstawia i porównuje ciała niebieskie tworzące Układ Słoneczny;4) charakteryzuje budowę Wszechświata oraz stan jego poznania;5) kształtuje wyobrażenie o ogromie i złożoności Wszechświata obserwując ciała niebieskie na zdjęciach i mapach kosmosu, prowadzi obserwacje gwiazdozbiorów nieba północnego, dostrzega piękno i harmonię Wszechświata oraz Ziemi widzianej z kosmosu.⇑III. Atmosferaczynniki klimatotwórcze, rozkład temperatury powietrza, ciśnienia atmosferycznego i opadów, ogólna cyrkulacja atmosferyczna, mapa synoptyczna, strefy klimatyczne i typy przedstawia czynniki klimatotwórcze decydujące o zróżnicowaniu klimatu na Ziemi;2) wyjaśnia rozkład temperatury powietrza i ciśnienia atmosferycznego na Ziemi;3) wyjaśnia mechanizm cyrkulacji atmosferycznej i rozkład opadów atmosferycznych na Ziemi;4) analizuje mapę synoptyczną i zdjęcia satelitarne w celu przedstawienia aktualnego stanu i prognozy pogody;5) opisuje przebieg roczny temperatur powietrza i opadów atmosferycznych we własnym regionie oraz podaje cechy klimatu lokalnego miejsca zamieszkania;6) porównuje strefy klimatyczne i typy klimatów na Ziemi;7) przedstawia piękno, potęgę oraz dynamikę zmian zachodzących w atmosferze, wyjaśnia przyczyny tych zmian, ukazuje ich zagrożenia i skutki w formie prezentacji fotograficzno-opisowej.⇑IV. Hydrosferazasoby wód na Ziemi, morza, prądy morskie, sieć rzeczna, wyjaśnia zróżnicowanie rodzajów i wielkości zasobów wód na Ziemi oraz we własnym regionie;2) przedstawia cechy fizykochemiczne wód morskich oraz dostrzega problem ich zanieczyszczenia;3) objaśnia mechanizm powstawania i układ powierzchniowych prądów morskich oraz ocenia ich wpływ na życie i gospodarkę człowieka;4) wyjaśnia zróżnicowanie sieci rzecznej na Ziemi;5) wyjaśnia proces powstawania lodowców i przedstawia ich występowanie na Ziemi;6) przedstawia wpływ zanikania pokrywy lodowej w obszarach okołobiegunowych na gospodarkę, życie mieszkańców i ich tożsamość kulturową.⇑V. Litosferazwiązek budowy wnętrza Ziemi z tektoniką płyt litosfery, procesy wewnętrzne i zewnętrzne kształtujące powierzchnię Ziemi i ich skutki, wyjaśnia związek budowy wnętrza Ziemi z ruchem płyt litosfery i jego wpływ na genezę procesów endogenicznych;2) wyjaśnia przebieg głównych procesów wewnętrznych prowadzących do urozmaicenia powierzchni Ziemi (ruchy epejrogeniczne, ruchy górotwórcze, wulkanizm, plutonizm, trzęsienia ziemi);3) charakteryzuje główne procesy zewnętrzne modelujące powierzchnię Ziemi (erozja, transport, akumulacja) oraz skutki rzeźbotwórczej działalności rzek, wiatru, lodowców, lądolodu i mórz oraz wietrzenia;4) rozpoznaje wybrane rodzaje skał oraz przedstawia ich gospodarcze zastosowanie.⇑VI. Pedosfera i biosferaprocesy glebotwórcze, typy gleb, strefowość i piętrowość gleb oraz przedstawia czynniki i przebieg głównych procesów glebotwórczych, w tym zachodzących na obszarze, na którym zlokalizowana jest szkoła;2) wyróżnia cechy głównych typów gleb strefowych i niestrefowych, wyjaśnia ich rozmieszczenie na Ziemi;3) identyfikuje czynniki wpływające na piętrowe zróżnicowanie roślinności na Ziemi;4) wyjaśnia zależności między klimatem, występowaniem typów gleb i formacji roślinnych w układzie strefowym.⇑VII. Podział polityczny i zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego światamapa podziału politycznego, system kolonialny i jego rozpad, procesy integracyjne i dezintegracyjne na świecie, konflikty zbrojne i terroryzm, podstawowe wskaźniki posługuje się mapą podziału politycznego świata do analizy procesów społeczno-ekonomicznych;2) wskazuje na mapie obszary kolonialne krajów europejskich w połowie XX w. i podaje przyczyny rozpadu systemu kolonialnego;3) dyskutuje na temat wpływu kolonializmu i jego rozpadu na współczesny podział polityczny świata, zróżnicowanie struktur ludnościowych, migracje ludności, występowanie konfliktów zbrojnych i dysproporcje w rozwoju państw;4) przedstawia przyczyny oraz pozytywne i negatywne skutki integracji politycznej i gospodarczej na świecie, ze szczególnym uwzględnieniem Unii Europejskiej oraz procesów dezintegracyjnych na wybranych przykładach;5) wskazuje na mapie miejsca ważniejszych konfliktów zbrojnych i podaje przykłady aktów terrorystycznych w wybranych regionach świata w XXI w.;6) dyskutuje na temat wpływu mediów na społeczny odbiór przyczyn i skutków konfliktów na świecie na wybranych przykładach;7) analizuje zróżnicowanie przestrzenne państw świata według wskaźników rozwoju - PKB na jednego mieszkańca, Wskaźnika Rozwoju Społecznego (HDI), Wskaźnika Ubóstwa Społecznego (HPI);8) porównuje strukturę PKB państw znajdujących się na różnym poziomie rozwoju gospodarczego oraz ocenia strukturę PKB Polski na tle innych krajów.⇑VIII. Przemiany struktur demograficznych i społecznych oraz procesy osadniczerozmieszczenie i liczba ludności, przemiany demograficzne, migracje, zróżnicowanie narodowościowe, etniczne i religijne, kręgi kulturowe, sieć osadnicza, procesy urbanizacji, rozwój obszarów wskazuje obszary koncentracji ludności i małej gęstości zaludnienia oraz określa czynniki i prawidłowości w zakresie rozmieszczenia ludności świata;2) analizuje i wyjaśnia zmiany liczby ludności świata oraz przestrzenne zróżnicowanie wielkości wskaźników: urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego;3) opisuje etapy rozwoju demograficznego ludności na przykładach wybranych krajów świata oraz ocenia konsekwencje eksplozji demograficznej lub regresu demograficznego w wybranych państwach;4) rozumie społeczno-kulturowe uwarunkowania zróżnicowania modelu rodziny i poziomu dzietności w różnych regionach świata;5) omawia przyczyny i konsekwencje procesu starzenia się ludności oraz jego zróżnicowania na świecie;6) charakteryzuje główne kierunki i przyczyny migracji ludności na świecie;7) dyskutuje na temat skutków wielkich ruchów migracyjnych dla społeczeństw i gospodarki wybranych państw świata, ze szczególnym uwzględnieniem krajów Europy, w tym Polski;8) odróżnia uchodźstwo od migracji ekonomicznej oraz opisuje problemy uchodźców, w tym dzieci, na wybranych przykładach z Europy i innych regionów świata;9) charakteryzuje strukturę narodowościową ludności świata i Polski oraz zróżnicowanie etniczne w wybranych regionach świata;10) charakteryzuje zróżnicowanie religijne ludności świata i Polski oraz wpływ religii na życie społeczne i gospodarkę;11) wyróżnia główne kręgi kulturowe, przedstawia wartości wyznawane przez ich społeczności oraz wkład w dziedzictwo kulturowe ludzkości;12) charakteryzuje zróżnicowanie poziomu rozwoju sieci osadniczej na świecie, wiążąc go ze środowiskiem przyrodniczym i kulturowym oraz etapem rozwoju gospodarczego;13) określa główne przyczyny i skutki urbanizacji oraz analizuje zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji na świecie i w Polsce;14) identyfikuje główne czynniki rozwoju obszarów wiejskich na świecie oraz wyjaśnia przyczyny depopulacji niektórych wsi w Polsce;15) korzysta z map cyfrowych dostępnych w internecie w analizie sieci osadniczej wybranych regionów świata.⇑IX. Uwarunkowania rozwoju gospodarki światowejrola poszczególnych sektorów gospodarki w rozwoju cywilizacyjnym, procesy globalizacji, współpraca międzynarodowa, gospodarka oparta na wiedzy, społeczeństwo wyjaśnia przyczyny i formułuje twierdzenia o prawidłowościach w zakresie zmiany roli sektorów gospodarki (rolnictwa, przemysłu i usług) w rozwoju cywilizacyjnym dla wybranych krajów świata, w tym Polski;2) charakteryzuje przejawy procesów globalizacji w aspekcie gospodarczym, społecznym i politycznym, dyskutuje na temat skutków tego procesu dla Polski i podaje ich przykłady na podstawie własnych obserwacji;3) analizuje strukturę i kierunki międzynarodowej wymiany towarowej, ocenia miejsce i strukturę handlu zagranicznego Polski oraz uzasadnia potrzebę przestrzegania zasad sprawiedliwego handlu;4) charakteryzuje główne cechy gospodarki opartej na wiedzy i czynniki wpływające na jej innowacyjność i rozwój w Polsce oraz innych krajach świata;5) wykazuje znaczenie kapitału ludzkiego w rozwoju gospodarczym;6) dyskutuje na temat przejawów i skutków kształtowania się społeczeństwa informacyjnego.⇑X. Rolnictwo, leśnictwo i rybactwoczynniki rozwoju rolnictwa, struktura użytków rolnych, obszary upraw i chów zwierząt, zrównoważona gospodarka leśna, rybactwo (morskie i śródlądowe, akwakultura).Zdający:1) wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozwój rolnictwa na świecie;2) porównuje strukturę użytków rolnych w Polsce z wybranymi krajami świata;3) wyjaśnia zasięg geograficzny głównych upraw i chowu zwierząt na świecie;4) wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne wskaźnika lesistości na świecie i w Polsce, przedstawia wielorakie wartości lasu oraz uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi zgodnie z zasadami zrównoważonej gospodarki leśnej i ochrony przyrody;5) wykazuje znaczenie przyrodnicze, społeczne i gospodarcze lasów;6) wyjaśnia rozmieszczenie głównych łowisk oraz dyskutuje na temat możliwości wykorzystania zasobów biologicznych morza i wód śródlądowych, rozwoju akwakultury w kontekście zachowania równowagi ekosystemów wodnych.⇑XI. Przemysłczynniki lokalizacji, przemysł tradycyjny i zaawansowanych technologii, deindustrializacja i reindustrializacja, struktura produkcji energii i bilans energetyczny, zmiany wykorzystania poszczególnych źródeł energii, dylematy rozwoju energetyki wyjaśnia zmieniającą się rolę czynników lokalizacji przemysłu oraz ich wpływ na rozmieszczenie i rozwój wybranych jego działów;2) porównuje cechy przemysłu tradycyjnego i przemysłu zaawansowanych technologii oraz analizuje gospodarcze i społeczne skutki rozwoju nowoczesnego przemysłu;3) analizuje przebieg i konsekwencje procesów deindustrializacji w wybranych państwach świata oraz uzasadnia rolę procesów reindustrializacji na świecie, ze szczególnym uwzględnieniem Europy i Polski;4) charakteryzuje zmiany w strukturze zużycia energii, z uwzględnieniem podziału na źródła odnawialne i nieodnawialne oraz porównuje strukturę produkcji energii w Polsce ze strukturą w innych krajach w kontekście bezpieczeństwa energetycznego;5) ocenia stan i zmiany bilansu energetycznego świata i Polski, przedstawia skutki rosnącego zapotrzebowania na energię, jego wpływ na środowisko geograficzne oraz uzasadnia konieczność podejmowania działań na rzecz ograniczania tempa wzrostu zużycia energii;6) dyskutuje na temat pozytywnych i negatywnych skutków stosowania odnawialnych i nieodnawialnych źródeł energii;7) analizuje wykorzystanie energetyki jądrowej na świecie, dyskutuje na temat problemów związanych z jej rozwojem oraz rozumie potrzebę społecznej debaty nad decyzją o wykorzystaniu jej w Polsce.⇑XII. Usługizróżnicowanie sektora usług, rola usług komunikacyjnych, edukacyjnych, finansowych i turystycznych oraz wymiany towarowej w rozwoju społeczno-gospodarczym, rodzaje transportu, atrakcyjność regionów turystycznych charakteryzuje zróżnicowanie sektora usługowego, analizuje jego strukturę w Polsce i innych wybranych państwach świata;2) przedstawia stopień zaspokojenia potrzeb na usługi podstawowe i wyspecjalizowane w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego;3) wyjaśnia znaczenie usług komunikacyjnych (transportu i łączności), edukacyjnych, finansowych i turystycznych oraz handlowej wymiany towarowej w rozwoju społeczno-gospodarczym świata;4) przedstawia zalety i wady różnych rodzajów transportu oraz charakteryzuje uwarunkowania ich rozwoju w wybranych państwach świata, w tym w Polsce;5) na podstawie zebranych informacji, danych statystycznych i map formułuje wnioski dotyczące atrakcyjności wybranych regionów turystycznych świata.⇑XIII. Człowiek a środowisko geograficzne - konflikty interesówwpływ działalności człowieka na atmosferę na przykładzie smogu, inwestycji hydrologicznych na środowisko geograficzne, rolnictwa, górnictwa i turystyki na środowisko geograficzne, transportu na warunki życia i degradację środowiska przyrodniczego, zagospodarowania miast i wsi na krajobraz kulturowy, konflikt interesów człowiek - środowisko, procesy rewitalizacji i działania wykazuje na przykładzie wybranych miejscowości wpływ działalności człowieka na powstawanie smogu typu londyńskiego i fotochemicznego oraz na podstawie dostępnych źródeł podaje przyczyny i proponuje sposoby zapobiegania powstawaniu tego zjawiska;2) ocenia wpływ wielkich inwestycji hydrologicznych (np. Zapory Trzech Przełomów na Jangcy, Wysokiej Tamy na Nilu, zapory na rzece Omo zasilającej Jezioro Turkana) na środowisko geograficzne;3) analizuje na przykładach ze świata i Polski wpływ działalności rolniczej, w tym płodozmianu i monokultury rolnej, chemizacji i mechanizacji rolnictwa, melioracji i nadmiernego wypasu zwierząt na środowisko przyrodnicze;4) wyjaśnia wpływ górnictwa na środowisko przyrodnicze na przykładzie odkrywkowych i głębinowych kopalni w Polsce i na świecie oraz dostrzega konieczność rekultywacji terenów pogórniczych;5) analizuje wpływ dynamicznego rozwoju turystyki na środowisko geograficzne oraz podaje możliwości stosowania w turystyce zasad zrównoważonego rozwoju;6) ocenia wpływ transportu na warunki życia ludności i środowisko przyrodnicze;7) analizuje przykłady degradacji krajobrazu kulturowego miast i terenów wiejskich, wyjaśnia rolę planowania przestrzennego w jego kształtowaniu i ochronie oraz wskazuje możliwości działań własnych służących ochronie krajobrazów kulturowych Polski;8) identyfikuje konflikty interesów w relacjach człowiek - środowisko i rozumie potrzebę ich rozwiązywania zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz podaje własne propozycje sposobów rozwiązania takich konfliktów;9) podaje przykłady procesów rewitalizacji obszarów zdegradowanych i proekologicznych rozwiązań w działalności rolniczej, przemysłowej i usługowej, podejmowanych na wybranych obszarach, w tym cennych przyrodniczo;10) przyjmuje postawę współodpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego Ziemi.⇑XIV. Regionalne zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polskipodział na regiony fizycznogeograficzne, budowa geologiczna i zasoby surowcowe, ukształtowanie powierzchni, sieć wodna, warunki klimatyczne, formy ochrony przyrody, stan środowiska wskazuje na mapie główne regiony fizycznogeograficzne Polski;2) wyróżnia na podstawie mapy główne jednostki geologiczne występujące na obszarze Polski i własnego regionu;3) charakteryzuje na podstawie map rozmieszczenie głównych zasobów surowców mineralnych Polski oraz określa ich znaczenie gospodarcze;4) identyfikuje związki pomiędzy budową geologiczną Polski i własnego regionu a głównymi cechami ukształtowania powierzchni;5) charakteryzuje klimat Polski oraz wybranego regionu kraju, posługując się mapami elementów klimatu i danymi klimatycznymi;6) wyjaśnia zróżnicowanie klimatu oraz ocenia gospodarcze konsekwencje długości trwania okresu wegetacyjnego w różnych regionach Polski;7) identyfikuje cechy sieci rzecznej Polski oraz na podstawie źródeł informacji weryfikuje hipotezy dotyczące perspektyw rozwoju żeglugi rzecznej w Polsce;8) wykazuje znaczenie przyrodnicze, społeczne i gospodarcze, w tym turystyczne jezior oraz sztucznych zbiorników na obszarze Polski;9) wyjaśnia przyczyny i skutki niedoboru wody w wybranych regionach Polski;10) dokonuje analizy stanu środowiska w Polsce i własnym regionie oraz przedstawia wnioski z niej wynikające, korzystając z danych statystycznych i aplikacji GIS;11) uzasadnia konieczność działań na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego w Polsce, określa możliwości własnego zaangażowania w tym zakresie oraz przedstawia różne formy ochrony przyrody w Polsce i własnym regionie.⇑XV. Społeczeństwo i gospodarka Polskirozmieszczenie ludności i struktura demograficzna, saldo migracji, struktura zatrudnienia i bezrobocie, urbanizacja i sieć osadnicza, warunki rozwoju rolnictwa, restrukturyzacja przemysłu, sieć transportowa, atrakcyjność formułuje twierdzenia o prawidłowościach w zakresie rozmieszczenia ludności i wyjaśnia przyczyny jego zróżnicowania;2) analizuje strukturę demograficzną ludności Polski na podstawie danych liczbowych oraz piramidy wieku i płci;3) analizuje, na podstawie źródeł informacji geograficznej, zmiany liczby ludności, przyrostu naturalnego i rzeczywistego ludności Polski oraz prognozuje skutki współczesnych przemian demograficznych w Polsce dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju;4) analizuje przestrzenne zróżnicowanie salda migracji w Polsce, podaje przyczyny migracji wewnętrznych i zewnętrznych, główne kierunki emigracji Polaków oraz przedstawia sytuację migracyjną w swoim regionie;5) wyjaśnia zmiany w strukturze zatrudnienia, podaje przyczyny bezrobocia i analizuje przestrzenne zróżnicowanie rynku pracy w Polsce;6) wyjaśnia zmiany procesów urbanizacyjnych i osadnictwa wiejskiego w Polsce, wiążąc je z przemianami społecznymi i gospodarczymi;7) wskazuje obszary o najkorzystniejszych warunkach dla rozwoju rolnictwa oraz analizuje wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na możliwości przemian strukturalnych w rolnictwie Polski;8) przedstawia cechy systemu rolnictwa ekologicznego w Polsce oraz wyjaśnia cele certyfikacji i nadzoru żywności produkowanej w ramach tego systemu;9) rozpoznaje oznakowanie żywności ekologicznej oraz rozumie potrzebę zapoznania się z opisem pochodzenia i składem nabywanych produktów spożywczych;10) podaje przyczyny przemian strukturalnych w przemyśle Polski po 1989 r. i ocenia ich skutki;11) na podstawie źródeł weryfikuje hipotezy dotyczące perspektyw rozwoju przemysłu zaawansowanych technologii w Polsce;12) analizuje przyczyny zmian i zróżnicowanie sieci transportu w Polsce, wskazuje główne węzły oraz terminale transportowe i przedstawia ich znaczenie dla gospodarki kraju;13) prezentuje wartości obiektów stanowiących dziedzictwo kulturowe Polski na przykładzie wybranego regionu lub szlaku turystycznego;14) projektuje wraz z innymi uczniami trasę wycieczki uwzględniającą wybrane grupy atrakcji turystycznych w miejscowości lub regionie oraz realizuje ją w terenie, wykorzystując mapę i odbiornik GPS.⇑XVI. Morze Bałtyckie i gospodarka morska Polskiśrodowisko przyrodnicze, wykorzystanie przedstawia główne cechy i stan środowiska przyrodniczego Morza Bałtyckiego oraz dostrzega potrzebę jego ochrony;2) charakteryzuje gospodarkę morską Polski oraz dyskutuje na temat możliwości jej rozwoju na podstawie zebranych materiałów źródłowych.⇑Zakres rozszerzonyTreści nauczania - wymagania szczegółowe obejmują wymagania określone dla zakresu podstawowego oraz poniższe wymagania.⇑I. Metody badań geograficznych i technologie geoinformacyjnewywiady, badania ankietowe, analiza źródeł kartograficznych, wykorzystanie technologii informacyjno- komunikacyjnych i geoinformacyjnych do pozyskania, tworzenia zbiorów, analizy i prezentacji danych przedstawia podstawowe ilościowe i jakościowe metody badań geograficznych oraz możliwości ich wykorzystania na wybranych przykładach;2) rozumie zasady tworzenia kwestionariusza ankiety oraz przeprowadzania wywiadu i opracowania wyników;3) stosuje wybrane metody kartograficzne do prezentacji cech ilościowych i jakościowych środowiska geograficznego i ich analizy z użyciem narzędzi GIS;4) wykorzystuje odbiornik GPS do dokumentacji prowadzonych obserwacji;5) wykorzystuje technologie informacyjno-komunikacyjne i geoinformacyjne do pozyskiwania, przechowywania, przetwarzania i prezentacji informacji geograficznych;6) posługuje się mapą topograficzną w terenie;7) rozumie istotę identyfikowania zależności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych i czasowych między elementami przestrzeni geograficznej, argumentowania, wnioskowania i formułowania twierdzeń o prawidłowościach.⇑II. Obserwacje astronomiczne i współczesne badania Wszechświatawysokość górowania Słońca, wyznaczanie współrzędnych geograficznych, fazy Księżyca, zaćmienia Słońca i Księżyca, osiągnięcia badawcze w eksploracji oblicza wysokość górowania Słońca na dowolnej szerokości geograficznej w dniach równonocy i przesileń w celu wykazania zależności między nachyleniem osi Ziemi w ruchu obiegowym a dopływem energii słonecznej do jej powierzchni;2) wyznacza współrzędne geograficzne dowolnego punktu na powierzchni Ziemi na podstawie wysokości górowania Słońca w dniach równonocy i przesileń oraz obliczeń różnicy czasu słonecznego;3) wyjaśnia występowanie faz Księżyca, zaćmień Słońca i Księżyca oraz oddziaływanie Księżyca i Słońca na powstawanie pływów;4) prezentuje teorię heliocentryczną Mikołaja Kopernika, znaczenie współczesnych metod badań kosmicznych oraz osiągnięcia naukowców, w tym Polaków, w poznawaniu Wszechświata;5) przyjmuje postawę współodpowiedzialności za przyszłość planety Ziemi.⇑III. Dynamika procesów atmosferycznychpionowa budowa atmosfery, zjawiska i procesy w atmosferze, przestrzenne zróżnicowanie elementów klimatu, strefy klimatyczne i typy wykazuje związek między budową atmosfery a zjawiskami i procesami meteorologicznymi;2) przedstawia charakterystyczne zmiany pogody w czasie przemieszczania się frontów atmosferycznych, potrafi je interpretować oraz identyfikować zjawiska z nimi związane;3) wyjaśnia na przykładach genezę wiatrów stałych, okresowych oraz lokalnych i określa ich znaczenie dla przebiegu pogody;4) przedstawia uwarunkowania cech klimatów strefowych i astrefowych;5) na podstawie własnych obserwacji i innych źródeł informacji identyfikuje czynniki warunkujące mikroklimat miejsca, w którym zlokalizowana jest jego szkoła;6) rozpoznaje strefę klimatyczną i typ klimatu na podstawie rocznego przebiegu temperatury powietrza i sum opadów atmosferycznych;7) dostrzega prawidłowości w rozmieszczeniu zjawisk i procesów atmosferycznych.⇑IV. Dynamika procesów hydrologicznychruchy wody morskiej, wody podziemne i źródła, ustroje rzeczne, typy wyjaśnia mechanizm falowania wód morskich i upwellingu oraz wpływ mechanizmu ENSO na środowisko geograficzne;2) wyróżnia rodzaje wód podziemnych, w tym występujących w okolicy szkoły oraz wyjaśnia powstawanie źródeł;3) przedstawia uwarunkowania występowania wód podziemnych oraz ich znaczenie gospodarcze;4) rozpoznaje i opisuje cechy ustrojów rzecznych na świecie, w tym ustroju rzeki płynącej najbliżej jego szkoły;5) wyjaśnia powstawanie różnych typów jezior na Ziemi.⇑V. Dynamika procesów geologicznych i geomorfologicznychnajważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi, minerały, geneza i wykorzystanie skał, procesy rzeźbotwórcze i ich efekty (wietrzenie, erozja, transport, akumulacja, ruchy masowe), odkrywka rozumie zasady ustalania wieku względnego i bezwzględnego skał oraz wydarzeń geologicznych;2) charakteryzuje najważniejsze wydarzenia geologiczne i przyrodnicze w dziejach Ziemi (fałdowania, transgresje i regresje morskie, zlodowacenia, rozwój świata organicznego i jego wymieranie) oraz odtwarza je na podstawie analizy profilu geologicznego;3) wyróżnia główne minerały skałotwórcze, klasyfikuje skały, przedstawia genezę skał magmowych, osadowych i przeobrażonych;4) podczas lekcji w terenie rozpoznaje rodzaje skał występujących na powierzchni oraz wykorzystywanych w budownictwie w najbliższej okolicy;5) charakteryzuje zjawiska wietrzenia fizycznego i chemicznego, krasowienia oraz opisuje produkty i formy powstałe w wyniku tych procesów;6) wykazuje wpływ czynników przyrodniczych i działalności człowieka na grawitacyjne ruchy masowe i podaje sposoby zapobiegania im oraz minimalizowania ich następstw;7) przedstawia przykłady ograniczeń w zakresie zagospodarowania terenu wynikające z budowy geologicznej podłoża, rzeźby i grawitacyjnych ruchów masowych;8) dostrzega prawidłowości w rozmieszczeniu zjawisk i procesów geologicznych na Ziemi, wykorzystując technologie geoinformacyjne;9) wyjaśnia wpływ procesów geologicznych na powstanie głównych struktur tektonicznych i ukształtowanie powierzchni Ziemi na wybranych przykładach;10) analizuje podczas zajęć w terenie odkrywkę geologiczną i wnioskuje na jej podstawie o przeszłości geologicznej obszaru;11) dokonuje obserwacji i sporządza dokumentację procesów geologicznych i geomorfologicznych zachodzących w okolicy miejsca zamieszkania oraz przedstawia ich wyniki w wybranej formie.⇑VI. Glebyprofil glebowy, przydatność rozpoznaje typ gleby i wnioskuje o przebiegu procesu glebotwórczego na podstawie obserwacji profilu glebowego podczas zajęć w terenie;2) ocenia przydatność rolniczą wybranych typów gleb na świecie.⇑VII. Współpraca i konfliktysieć powiązań postkolonialnych, organizacje współpracy politycznej, społecznej i gospodarczej, przyczyny i skutki konfliktów wykazuje wpływ dawnych systemów kolonialnych na współczesną sieć powiązań politycznych, gospodarczych i kulturowych państw;2) wyjaśnia rolę ważniejszych międzynarodowych organizacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym różnych regionów świata, w tym znaczenie Unii Europejskiej w przemianach społeczno-gospodarczych państw zintegrowanych;3) wyjaśnia przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych w wybranych regionach świata oraz ich wpływ na zmiany granic państw, migracje ludności, struktury społeczne, gospodarkę i środowisko przyrodnicze.⇑VIII. Zróżnicowanie struktur społecznych i procesów urbanizacyjnychstruktury językowe i wykształcenia, kulturowe postrzeganie przestrzeni, zwartość socjoetniczna, fazy urbanizacji, procesy metropolizacji, typy fizjonomiczne i funkcje miast, formy zespołów charakteryzuje strukturę językową ludności świata oraz wyjaśnia proces upowszechniania się wybranych języków na świecie i podaje jego konsekwencje;2) analizuje zróżnicowanie struktury wykształcenia ludności na świecie i wykazuje jej związek z poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego;3) rozumie na czym polega kulturowe postrzeganie przestrzeni przez człowieka oraz na podstawie materiałów źródłowych analizuje różnice w jej postrzeganiu w różnych kręgach kulturowych;4) dyskutuje na temat problemów państw o różnej strukturze etnicznej (zwartości socjoetnicznej);5) wyróżnia fazy urbanizacji oraz charakteryzuje procesy metropolizacji;6) identyfikuje funkcje, typy fizjonomiczne miast i formy zespołów miejskich na świecie, wiąże typy fizjonomiczne miast z kręgami cywilizacyjnymi oraz poziomem rozwoju gospodarczego państw.⇑IX. Struktura gospodarki i tendencje rozwoju gospodarczegoklasyfikacja gospodarki, związki usług i działalności przemysłowej, zmiany w strukturze i sektorach stosuje w analizach gospodarczych Polską Klasyfikację Działalności (PKD);2) dostrzega zacieranie się granic między sektorem przemysłowym i usługowym na przykładzie budownictwa oraz działalności firm informatycznych;3) wykazuje wpływ procesu globalizacji i rozwoju nowych technologii na zmiany w zatrudnieniu według sektorów gospodarki oraz przemiany wewnątrzsektorowe na wybranych przykładach.⇑X. Zróżnicowanie gospodarki rolnejtypy rolnictwa i główne regiony rolnicze na świecie, rolnictwo uprzemysłowione a rolnictwo ekologiczne, uprawy roślin modyfikowanych charakteryzuje różne typy rolnictwa, przedstawia ich uwarunkowania oraz wyróżnia główne cechy regionów rolniczych na świecie;2) przedstawia zasady rolnictwa ekologicznego, wykazuje różnice między rolnictwem uprzemysłowionym i rolnictwem ekologicznym oraz przedstawia ich wady i zalety;3) identyfikuje problemy związane z upowszechnianiem się roślin uprawnych modyfikowanych genetycznie i wyjaśnia rozmieszczenie obszarów ich upraw;4) dostrzega dylematy związane z wykorzystaniem roślin modyfikowanych genetycznie.⇑XI. Przemiany sektora przemysłowego i budownictwaczynniki lokalizacji przemysłu tradycyjnego i zaawansowanych technologii, obszary koncentracji przemysłu, rozwój i rola budownictwa w na wybranych przykładach wykazuje różnice między czynnikami lokalizacji przemysłu tradycyjnego i zaawansowanych technologii oraz wyjaśnia zmiany znaczenia tych czynników w procesie rozwoju cywilizacyjnego;2) wskazuje obszary koncentracji przemysłu (ważniejsze ośrodki przemysłowe, technopolie, okręgi) na świecie i w Polsce oraz wyjaśnia istotę i rolę klastrów w budowie gospodarki opartej na wiedzy;3) wyjaśnia zmiany struktury przestrzennej przemysłu tradycyjnego i zaawansowanych technologii na świecie oraz określa udział Polski w tych zmianach;4) przedstawia czynniki rozwoju budownictwa oraz jego rolę w gospodarce na przykładzie wybranych państw świata i Polski;5) podaje argumenty przemawiające za potrzebą zharmonizowania stylu budownictwa z istniejącym krajobrazem przyrodniczym i kulturowym.⇑XII. Rola tradycyjnych i nowoczesnych usług w rozwoju społeczno-gospodarczymtransport, łączność, usługi edukacyjne, badawczo-rozwojowe, finansowe i wykazuje na podstawie danych statystycznych i map tematycznych zróżnicowanie udziału poszczególnych rodzajów transportu w przewozach na świecie i w Polsce;2) wykazuje rolę telekomunikacji w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego;3) identyfikuje prawidłowości dotyczące przestrzennego zróżnicowania dostępności do usług edukacyjnych oraz nakładów na prace badawczo- rozwojowe na świecie;4) wykazuje znaczenie usług finansowych w rozwoju innych sektorów gospodarki oraz wskazuje główne centra finansowe na świecie;5) wyróżnia rodzaje usług turystycznych oraz wyjaśnia przyczyny i skutki społeczno-kulturowe i gospodarcze szybkiego ich rozwoju na świecie;6) korzystając z danych statystycznych analizuje rolę usług turystycznych w rozwoju regionów świata;7) analizuje mapę miejsc pielgrzymkowych na świecie i w Polsce oraz dostrzega wartości przestrzeni „miejsc świętych".⇑XIII. Związki między elementami środowiska przyrodniczego na wybranych obszarach Polskigóry, wyżyny, niziny, pojezierza i przedstawia cechy rzeźby i wyjaśnia wpływ procesów wewnętrznych i zewnętrznych na ukształtowanie powierzchni głównych jednostek fizycznogeograficznych Polski;2) porównuje środowisko przyrodnicze Tatr Zachodnich i Wysokich oraz wykazuje związki między jego elementami;3) przedstawia specyficzne cechy środowiska przyrodniczego Sudetów, Gór Świętokrzyskich i Bieszczad oraz identyfikuje przyczyny istniejących różnic;4) przedstawia wpływ skał węglanowych i lessowych wyżyn Polski na elementy środowiska przyrodniczego;5) wyjaśnia wpływ lądolodu na środowisko przyrodnicze pojezierzy i nizin oraz porównuje rzeźbę młodoglacjaną i staroglacjalną;6) wykazuje związki między elementami środowiska przyrodniczego Żuław Wiślanych;7) charakteryzuje zróżnicowanie rzeźby pobrzeża Bałtyku oraz porównuje cechy i wyjaśnia genezę wybrzeża niskiego i wysokiego.⇑XIV. Zróżnicowanie krajobrazowe Polskikrajobraz wód powierzchniowych, bagienno-łąkowy, leśny, górski ponad granicą lasu, rolniczy - wiejski, podmiejski i rezydencjalny, małomiasteczkowy, wielkich miast, przemysłowy, górniczy, rozpoznaje na podstawie materiałów źródłowych (map, fotografii naziemnych i lotniczych, obrazów satelitarnych) rodzaj pokrycia terenu i wyróżnia główne cechy wybranych krajobrazów w Polsce: krajobraz wód powierzchniowych (np. Wielkie Jeziora Mazurskie), leśny (np. Puszcza Białowieska), bagienno- łąkowy (np. Biebrzański Park Narodowy), górski ponad granicą lasu (np. Karkonosze), rolniczy - wiejski (np. Roztocze), podmiejski i rezydencjalny (np. miejscowości podwarszawskie), małomiasteczkowy (np. Tykocin), wielkich miast (np. Poznań), przemysłowy (np. Dąbrowa Górnicza - obszar kombinatu metalurgicznego), górniczy (np. obszar kopalni Bełchatów), komunikacyjny (np. węzeł transportowy komunikacyjny Kraków - Balice);2) podaje ważniejsze czynniki kształtujące wybrane krajobrazy;3) wyróżnia główne funkcje krajobrazów;4) dokonuje oceny wartości przyrodniczych i kulturowych oraz stanu zachowania krajobrazu (harmonijny, przekształcony, zdegradowany);5) przedstawia rolę turystyki i krajoznawstwa w poznawaniu zróżnicowania i piękna krajobrazów przyrodniczych i kulturowych Polski oraz ich promowaniu w kraju i za granicą;6) podaje przykłady działań służących zachowaniu walorów krajobrazów przyrodniczych i kulturowych oraz zapobieganiu ich degradacji.⇑XV. Zróżnicowanie społeczno-kulturowe Polskiregiony etnograficzne, poziom życia, zachowania prokreacyjne Polaków, zalety i wady życia na wsi i w mieście, cechy miast, zaangażowanie w działalność społeczną, preferencje wyborcze, partycypacja społeczna, ubóstwo, wykluczenie i solidarność przedstawia zróżnicowanie etnograficzne Polski;2) porównuje poziom życia ludności (w zakresie stanu środowiska, warunków mieszkaniowych, infrastruktury komunalnej, dostępu do kultury, oświaty i ochrony zdrowia) w wybranych regionach Polski;3) analizuje zróżnicowanie przestrzenne zachowań prokreacyjnych Polaków i wykazuje ich związek z uwarunkowaniami społeczno-kulturowymi i polityką prorodzinną państwa;4) dyskutuje na temat zalet i wad życia na wsi i w miastach różnej wielkości oraz w wybranych regionach;5) dostrzega problem gettoizacji przestrzeni miasta, jego przyczyny i konsekwencje;6) identyfikuje cechy indywidualne wybranych miast w Polsce, określa na czym polega ich genius loci oraz główne przyczyny zróżnicowania poczucia więzi z miastem;7) przedstawia regionalne zróżnicowanie zaangażowania w działalność organizacji społecznych w Polsce;8) analizuje przestrzenne zróżnicowanie preferencji wyborczych Polaków, wykorzystując technologie geoinformacyjne i dyskutuje nad przyczynami tego zróżnicowania;9) dostrzega wartość partycypacji społecznej w działaniach na rzecz rozwoju lokalnego i regionalnego, w tym poprawy jakości życia;10) analizuje dane dotyczące regionalnego zróżnicowania ubóstwa, formułuje i weryfikuje hipotezy dotyczące jego przyczyn, proponuje działania na rzecz ograniczania biedy i wykluczenia społecznego w Polsce oraz wykazuje znaczenie solidarności społecznej w rozwiązywaniu tego problemu.⇑XVI. Elementy przestrzeni geograficznej i relacje między nimi we własnym regioniebadania i obserwacje wykorzystując dane pozyskane w trakcie badań terenowych, analizuje wpływ przedsiębiorstwa przemysłowego lub usługowego na środowisko przyrodnicze, rynek pracy, jakość życia ludności i rozwój gospodarczy najbliższego otoczenia oraz przedstawia wyniki tych analiz w postaci prezentacji lub posteru;2) analizuje dostępność i ocenia jakość wybranych usług (np. edukacyjnych, zdrowotnych, rekreacyjnych, handlowych) w najbliższej okolicy (ulicy, dzielnicy miasta, wsi) na podstawie badań terenowych z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety;3) na podstawie zebranych danych statystycznych oraz przeprowadzonych wywiadów identyfikuje czynniki kształtujące poziom bezrobocia we własnej miejscowości i odnosi go do poziomu bezrobocia we własnym regionie i w Polsce;4) na podstawie obserwacji oraz dostępnych materiałów źródłowych (np. miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, geoportalu, zdjęć satelitarnych) wyróżnia główne funkcje i dokonuje oceny zagospodarowania terenu wokół szkoły;5) wykorzystując dane GUS oraz narzędzia GIS, analizuje i wyjaśnia strukturę użytkowania gruntów rolnych na terenach wiejskich lub gruntów zabudowanych i urbanizowanych na terenach miejskich własnego regionu;6) na podstawie obserwacji terenowych, współczesnych i archiwalnych map oraz fotografii prezentuje i wyjaśnia zmiany układu przestrzennego i wyglądu zabudowy wybranego terenu we własnej miejscowości;7) wyszukuje informacje na temat rewitalizacji zdegradowanych obszarów zurbanizowanych i poprzemysłowych, przedstawia jej cele oraz proponuje działania rewitalizacyjne w wybranej miejscowości własnego regionu;8) dokonuje analizy mocnych i słabych stron miejscowości zamieszkania lub dzielnicy dużego miasta oraz zagrożeń i szans jej rozwoju.⇑XVII. Strefowość środowiska przyrodniczego na Ziemistrefowość zjawisk przyrodniczych, specyfika środowiska przyrodniczego w strefach równikowej, zwrotnikowych, podzwrotnikowych, umiarkowanych i polarnych, współzależność elementów środowiska przyrodniczego, astrefowe czynniki przyrodnicze modyfikujące zjawiska identyfikuje prawidłowości dotyczące zróżnicowania środowiska przyrodniczego na Ziemi;2) wyjaśnia strefowe występowanie zjawisk przyrodniczych;3) przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego stref od równikowej do polarnych;4) identyfikuje na przykładach współzależności elementów środowiska przyrodniczego w strefach od równikowej do polarnych;5) wyjaśnia wpływ astrefowych czynników przyrodniczych na modyfikowanie zjawisk strefowych na Ziemi.⇑XVIII. Problemy środowiskowe współczesnego światatropikalne cyklony, trąby powietrzne, sztormy, powodzie, tsunami, erozja gleb, wulkanizm, wstrząsy sejsmiczne, powstawanie lejów krasowych, zmiany klimatu, pustynnienie, zmiany zasięgu lodowców, ograniczone zasoby wody na Ziemi, zagrożenia georóżnorodności i wyjaśnia powstawanie geozagrożeń meteorologicznych i klimatycznych (tropikalne cyklony, trąby powietrzne, pustynnienie, zmiany klimatu);2) wyjaśnia powstawanie sztormów, powodzi i tsunami;3) przedstawia genezę i skutki geologicznych zagrożeń (wulkanizm, trzęsienia ziemi, powstawanie lejów krasowych);4) wskazuje na mapie regiony występowania geozagrożeń i podaje przykłady działań ograniczających ich skutki;5) podaje przyrodnicze i antropogeniczne przyczyny intensywnej erozji gleb oraz prezentuje sposoby jej zapobiegania na wybranych przykładach;6) wykorzystuje zdjęcia satelitarne i lotnicze oraz technologie geoinformacyjne do lokalizowania i określania zasięgu katastrof przyrodniczych;7) dyskutuje na temat wpływu deforestacji i innych czynników na zmiany klimatu na Ziemi oraz proponuje działania służące ograniczaniu tych zmian;8) wskazuje na mapach obszary współcześnie zlodzone i ocenia wpływ zmian klimatycznych na zasięg pokrywy lodowej;9) identyfikuje przyczyny przyrodnicze i antropogeniczne ograniczonych zasobów wodnych w wybranych regionach świata i proponuje działania wspomagające racjonalne gospodarowanie wodą;10) uzasadnia znaczenie georóżnorodności oraz bioróżnorodności i podaje przykłady działań na rzecz ich ochrony.⇑XIX. Uwarunkowania przyrodnicze gospodarczej działalności człowieka na przykładzie wybranych obszarówzwiązki rolnictwa z klimatem, ukształtowaniem powierzchni, żyznością gleb i zasobami wodnymi, związek przemysłu i struktury towarowej handlu zagranicznego z zasobami surowców mineralnych, sposoby pokonywania przez człowieka przyrodniczych ograniczeń działalności gospodarczej, zmiany znaczenia środowiska przyrodniczego w rozwoju społeczno-gospodarczym wykazuje związki kierunków produkcji rolnej, w tym struktury upraw i chowu zwierząt, z klimatem, ukształtowaniem powierzchni, żyznością gleb i zasobami wodnymi;2) wyjaśnia związki między występowaniem surowców mineralnych a kierunkami rozwoju przemysłu i strukturą towarową handlu zagranicznego;3) prezentuje przykłady sposobów pokonywania przyrodniczych ograniczeń działalności gospodarczej człowieka i ocenia ich zgodność z zasadami zrównoważonego rozwoju;4) przedstawia zmiany znaczenia czynników przyrodniczych w rozwoju społeczno-gospodarczym regionów w przeszłości i współcześnie oraz dyskutuje na temat ich roli w przyszłości.⇑XX. Problemy polityczne współczesnego światawspółczesne zmiany na mapie politycznej świata, przemiany systemowe w Europie, funkcjonowanie Unii Europejskiej, przyczyny i skutki terroryzmu, relacje między cywilizacją zachodnią i cywilizacją przedstawia najnowsze zmiany na mapie politycznej świata oraz charakteryzuje główne problemy państw świata utworzonych w XXI w.;2) przedstawia i ocenia skutki (polityczne, społeczne i gospodarcze) przemian ustrojowych i gospodarczych w Europie i krajach byłego ZSRR po 1989 r.;3) dyskutuje na temat głównych problemów funkcjonowania Unii Europejskiej;4) charakteryzuje nowe wyzwanie dla świata, jakim jest terroryzm oraz podaje jego główne przyczyny oraz skutki społeczno-kulturowe, gospodarcze i polityczne ze szczególnym uwzględnieniem Europy;5) przedstawia cechy kulturowe cywilizacji zachodniej i cywilizacji islamu, dokonuje ich porównania oraz podaje czynniki kształtujące relacje między nimi.⇑XXI. Wybrane problemy społeczne współczesnego świataproblemy demograficzne, skutki migracji, problemy uchodźstwa, handel ludźmi na świecie, niewolnictwo, wykorzystywanie pracy dzieci i pracowników w krajach o niskich kosztach pracy, bezrobocie, prześladowania religijne i charakteryzuje problemy demograficzne w skali globalnej i krajowej (starzenie demograficzne, eksplozja ludnościowa, migracje, uchodźstwo), podając ich przyczyny oraz skutki;2) formułuje hipotezy dotyczące wpływu procesów starzenia się ludności na życie społeczne i gospodarkę, ze szczególnym uwzględnieniem Europy;3) wyróżnia problemy związane z migracjami (dobrowolnymi i przymusowymi) i uchodźstwem ludności w skali globalnej i krajowej;4) klasyfikuje migracje oraz charakteryzuje przebieg ważniejszych fal migracyjnych historycznych i współczesnych na świecie;5) przedstawia problem handlu ludźmi, niewolnictwa i wykorzystywania pracy dzieci na świecie jako przestępczy problem globalny i wyjaśnia negatywny wpływ tych zjawisk na rozwój społeczny i gospodarczy państw;6) analizuje przyczyny i skutki bezrobocia w regionach wysoko i słabo rozwiniętych ze szczególnym uwzględnieniem problemu bezrobocia wśród ludzi młodych;7) identyfikuje współczesne przykłady prześladowań na tle religijnym, w tym noszące znamiona ludobójstwa;8) uzasadnia potrzebę przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i innym formom nietolerancji na świecie oraz przedstawia przykłady wpływu wykluczania grup ludności na życie społeczne i gospodarcze państw.⇑XXII. Zróżnicowanie jakości życia człowieka w wybranych regionach i krajach światapotrzeby żywieniowe, zagrożenie życia, rozmieszczenie chorób, poczucie bezpieczeństwa, potrzeby rozumie pojęcie jakości życia człowieka oraz formułuje hipotezy dotyczące przyczyn jego zróżnicowania na świecie;2) porównuje i wyjaśnia strukturę spożycia żywności w państwach wysoko i słabo rozwiniętych oraz omawia skutki głodu rzeczywistego i utajonego;3) analizuje poziom zaspokojenia potrzeb żywieniowych mieszkańców różnych regionów świata, formułuje i weryfikuje hipotezy dotyczące przyczyn tego zróżnicowania oraz podaje propozycje ograniczenia zjawiska głodu i niedożywienia na świecie;4) przedstawia różne przyczyny zagrożenia życia w wybranych regionach świata, w tym związane z rozprzestrzenianiem się chorób, niskim poziomem ochrony zdrowia i degradacją środowiska;5) identyfikuje prawidłowości w zakresie rozmieszczenia najbardziej rozpowszechnionych chorób na świecie;6) dokonuje oceny poczucia bezpieczeństwa mieszkańców w wybranych regionach świata na podstawie samodzielnie opracowanych kryteriów;7) dyskutuje na temat przyczyn i skutków zróżnicowania poziomu zaspokojenia potrzeb edukacyjnych w wybranych regionach świata;8) przedstawia konsekwencje zróżnicowania jakości życia człowieka w różnych regionach i krajach świata.⇑XXIII. Problemy gospodarcze współczesnego światadysproporcje w rozwoju krajów i ich skutki, wpływ korporacji transnarodowych na społeczeństwo i gospodarkę w skali lokalnej i regionalnej, problem zadłużenia krajów świata i wskazuje na mapie świata najbiedniejsze i najbogatsze państwa oraz charakteryzuje ich główne problemy społeczno-gospodarcze;2) identyfikuje przyczyny przyrodnicze, historyczne, społeczne, gospodarcze i polityczne dysproporcji rozwoju regionów świata i państw oraz przedstawia skutki tych nierówności;3) podaje przykłady działań dążących do zmniejszania dysproporcji w rozwoju gospodarczym państw i regionów świata oraz dokonuje ich krytycznej oceny;4) ocenia wpływ korporacji transnarodowych na społeczeństwa, gospodarki i środowisko przyrodnicze państw i regionów świata;5) przedstawia problem zadłużenia krajów i obywateli na przykładach państw wysoko i słabo rozwiniętych;6) poddaje refleksji problem wpływu konsumpcjonizmu, pracoholizmu i presji gospodarczej związanej z maksymalizacją zysków na zdrowie i życie człowieka oraz jego więzi MENPodstawa programowa kształcenia ogólnego z komentarzemSzkoła ponadpodstawowa

rozszerzona matura z polskiego wymagania